Anorexia nervosa
M. Dhont
Tijdschrift voor Geneeskunde, 1 juli 2005, p. 982-991
Uit dit artikel, de neerslag van een lezing ter gelegenheid van de sessie ‘Adolescentengynecologie’ van de VVOG (Vlaamse Vereniging voor Obstetrie en Gynecologie), onthouden we graag het volgende:
In de DSM-IV worden vier criteria beschreven voor de diagnose van anorexia nervosa:
- Een volgehouden inspanning om te vermageren en mager te blijven (het objectieve criterium is een gewicht dat minder is dan 85 % van het normale gewicht).
- Een ziekelijke angst om te verzwaren.
- Een abnormale perceptie van een “normale” lichaamsbouw en –gewicht.
- Amenorroe.
De endocriene en metabole afwijkingen bij anorexia nervosa vormen een voorbeeld van hoe het lichaam zich aanpast aan een hypometabole toestand. Om energie te sparen worden alle niet-vitale functies uitgeschakeld of op een laag pitje gezet. Behalve de magerheid zijn de belangrijkste klinische tekens: amenorroe, koude-intolerantie, constipatie, bradycardie, acrocyanose, lanugoharen en uitgedund hoofdhaar.
Dikwijls is amenorroe het eerste symptoom dat de patiënt of ouders verontrust en waarvoor een hulpverlener geraadpleegd wordt. Er is geen follikelrijping en ovulatie meer omdat parallel met het gewichtsverlies de secretie van gonadotrofinen (LH en FSH) door de hypofyse vermindert. Dit is een gevolg van het minder secreteren van het gonadotrofine-releasing hormoon (GnRH) door de hypothalamus. Mogelijks wordt dit beïnvloed door het leptine, een eiwithormoon dat door de vetcellen wordt geproduceerd. Leptine zou niet enkel het hongergevoel regelen, maar ook de gonadotrope functie.
Bij jonge meisjes kan het gaan om primaire amenorroe met vertraagde ontwikkeling van de puberteit.
Meestal gaat het om secundaire amenorroe, die in een vijfde van de gevallen het gewichtsverlies voorafgaat! (Een teken dat niet énkel gewichtsverlies de ‘trigger’ is voor de endocriene veranderingen)
Het hormonaal onderzoek omvat de bepaling van LH, FSH, oestradiol, prolactine en de schildklierparameters.
Er bestaat een functionele hypothyroïdie. De tri-jodothyroninespiegels (T3) zijn lager dan die van thyroxine (T4) door een verminderde dejodinatie van T4 tot T3. Door de hypothyroïdie is de 5α-reductaseactiviteit en dus de omzetting van testosteron tot dihydrotestosteron, het biologisch actieve androgeen, onder meer ter hoogte van de haarfollikels veminderd, wat een verklaring kan zijn voor de lanugobeharing.
Verder zijn cortisol-, groeihormoon- en prolactinespiegels (eerder) verhoogd, wat verklaart dat de borsten gedurende lange tijd hun vorm en volume behouden, niettegenstaande de algemene magerheid.
Naarmate het gewicht zich herstelt, ‘herpakken’ over het algemeen de endocriene functies, al dan niet geheel.
Medische verwikkelingen:
- Met mogelijk letale afloop: hypokaliëmie, hypovolemie, hartfalen, aritmieën.
- Andere: oedeem door hypoproteïnemie, nierstenen, beschadiging gebit en/of maag-slokdarm door opwekken van braken, osteopenie.
Indicatie tot behandeling in het ziekenhuis:
- Gewichtsverlies meer dan 30% onder het normale gewicht.
- Dreigende medische verwikkelingen.
- Ernstige psychiatrische comorbiditeit (depressie, zelfmoordintenties, auto-mutilatie, verslaving, ...).
- Nood om de patiënt tijdelijk uit de omgeving te halen.
De preventie van osteopenie bij jonge mensen is belangrijk omdat op die leeftijd de piekbotmassa wordt bereikt, die op zijn beurt bepalend is voor het risico van osteoporose op latere leeftijd. Behandeling metabole osteoporose:
- De beste behandeling bestaat natuurlijk uit een snel herstel van het gewicht.
- Een oraal anticonceptivum met een recombinant IGF-I (insulin-like growth factor) (met een supplement van calcium en vitamine D).
Wanneer anticonceptie relevant is (en de follikelgroei terug op gang is gekomen), dan zijn oestroprogestatieve preparaten de beste keuze (cf. osteoporosepreventie).
Fertiliteitsbehandeling bij vrouwen die anorexia doormaakten, verdient vaak een aangepaste strategie. Een eventuele zwangerschap vergt extra aandacht.
VWVJ-bespreking juli 2005